Εκπαιδευτικό λογισμικό: μια ιστορία

Από εδώ.

Ο όρος "εκπαιδευτικό λογισμικό" αφορά σε εφαρμογές ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση εκπαιδευτικών αναγκών και την επίτευξη παιδαγωγικών και εκπαιδευτικών στόχων. Αρκετές εφαρμογές γενικής χρήσης (κειμενογράφος, λογιστικά φύλλα, ζωγραφική, κ.α.) μπορούν να εξυπηρετήσουν (και εξυπηρετούν) εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ωστόσο, υπάρχει και μια μεγάλη ποικιλία τίτλων εκπαιδευτικού λογισμικού και ηλεκτρονικών εκπαιδευτικών υπηρεσιών που έχει σχεδιαστεί αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση.

Η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στην εκπαίδευση ξεκίνησε στις προηγμένες χώρες από τη δεκαετία του '60. Στη χώρα μας, όμως, μόλις τη δεκαετία του '90 εμφανίστηκαν οι πρώτοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές στα σχολεία, ενώ την ίδια, περίπου, περίοδο οι οικιακοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές έκαναν την εμφάνισή τους, σποραδικά στην αρχή, αλλά με αυξανόμενους ρυθμούς. Έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 οι κάτοχοι ηλεκτρονικού υπολογιστή μπορούσαν να βρουν αρκετούς τίτλους εκπαιδευτικού λογισμικού στα ράφια των καταστημάτων.

Μπορούμε να χωρίσουμε την ιστορία του εκπαιδευτικού λογισμικού σε τρεις περιόδους. Τα CD-ROM της δεκαετίας του ΄90 χαρακτηρίζουν την πρώτη εποχή του εκπαιδευτικού λογισμικού. Ακολούθησε η δεύτερη εποχή, με λογισμικό που συνεργάζεται με κατάλληλες συσκευές και είναι ανοιχτό ως προς το περιεχόμενο. Στην τρίτη εποχή, που ζούμε τώρα, το λογισμικό προσφέρεται περισσότερο στη μορφή της διαδικτυακής υπηρεσίας και έχει περισσότερα επικοινωνιακά χαρακτηριστικά.

Στην πρώτη περίοδο του εκπαιδευτικού λογισμικού (δεκαετία ΄90) τα πιο πολλά λογισμικά ήταν κλειστά ως προς το περιεχόμενο. Αυτό σημαίνει ότι κάθε τίτλος λογισμικού έφερε συγκεκριμένο περιεχόμενο, όπως ακριβώς ένας τίτλος βιβλίου περιέχει ένα συγκεκριμένο κείμενο. Έτσι, για παράδειγμα, μπορούσε κανείς να βρει σε μορφή CD-ROM κάποιες εγκυκλοπαίδειες ή CD με γρίφους και μαθηματικά παιχνίδια. Ορισμένα παιχνίδια, εξ' άλλου, σχεδιάζονταν έτσι ώστε να έχουν εκπαιδευτική αξία. Οι περισσότεροι από τους τίτλους που μοίρασε το Υπουργείο Παιδείας στα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης την περασμένη χρονιά ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Συνήθως οι τίτλοι αυτοί παρουσιάζουν κάποιον ήρωα που καθοδηγείται από το παιδί μέσα από κάποιες περιπέτειες - εκπαιδευτικά παιχνίδια. Σε άλλες περιπτώσεις, το λογισμικό περιέχει ταινίες και εποπτικό υλικό ή εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες στις οποίες ο μαθητής μπορεί να ανατρέξει, ή μπορούν να προβληθούν και να χρησιμοποιηθούν ομαδικά από όλη την τάξη.

Το πλεονέκτημα αυτού του τύπου λογισμικού είναι η ευκολία χρήσης από τους εκπαιδευτικούς. Η λογική του είναι πολύ κοντά σε αυτήν του βιβλίου. Το υλικό είναι συγκεκριμένο, έχει αρχή μέση και τέλος, κι ένας εκπαιδευτικός μπορεί να γνωρίζει ολόκληρο το περιεχόμενό του (αν το παρακολουθήσει ολόκληρο). Ουσιαστικά είναι ένα βιβλίο που μπορεί κανείς να μετακινήσει τους χαρακτήρες του ή ένα βιβλίο με μουσική και βίντεο.

Η κλειστότητα είναι, ταυτόχρονα, και το μεγάλο μειονέκτημα αυτών των λογισμικών. Τα εργαλεία αυτού του τύπου εγκλωβίζουν τους μαθητές στο μύθο της "διδακτέας ύλης", δηλαδή την λανθασμένη αίσθηση ότι ένα γνωστικό αντικείμενο καλύπτεται αν κάποιος γνωρίζει την "ύλη" που περιέχει το βιβλίο ή τα βιβλία του σχολείου. Αν η τεχνολογία χρησιμοποιηθεί ως "ένα ακόμα βιβλίο", τότε δεν την αξιοποιούμε ούτε σωστά, ούτε πλήρως. Εξ' άλλου, αυτού του τύπου τα λογισμικά έκαναν τους εκπαιδευτικούς να συγχέουν την έννοια του εκπαιδευτικού λογισμικού με την έννοια του ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού. Σε αυτούς τους τίτλος το λογισμικό και το υλικό ταυτίζονταν, αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον, κι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να το γνωρίζουν.

Τα μειονεκτήματα των εκπαιδευτικών CD-ROM σε συνδυασμό με την πρόοδο της τεχνολογίας των περιφερειακών και των φορητών συσκευών οδήγησε στη δεύτερη εποχή του εκπαιδευτικού λογισμικού, που χρονικά τοποθετείται από το τέλος της δεκαετίας του '90 έως και σήμερα. Σε αυτή την περίοδο άρχισαν να χρησιμοποιούνται συστηματικά στην εκπαίδευση συσκευές όπως ο ψηφιακός προβολέας ή ο διαδραστικός πίνακας, αντικαθιστώντας τους προβολείς διαφανειών - slides και τους παραδοσιακούς μαυροπίνακες. Αυτό συνέβη πρώτα στις προηγμένες χώρες, και σταδιακά φτάνει και στη χώρα μας.

Οι τίτλοι που εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ΄00 είναι, συνήθως, ανοιχτοί ως προς το περιεχόμενό τους και χρησιμοποιούνται ευρύτατα ακόμα και σήμερα. Το λογισμικό απεγκλωβίστηκε από τα δεσμά της πεπερασμένης διδακτέας ύλης, και οι νέοι τίτλοι σχεδιάστηκαν έτσι ώστε είτε να αφορούν σε ένα ολόκληρο γνωστικό αντικείμενο, είτε να λειτουργούν ως εργαλεία γενικής εκπαιδευτικής χρήσης. Αντί το λογισμικό να λειτουργεί σαν βιβλίο με ήχο και εικόνα, χρησιμοποιείται πλέον για την κατασκευή εκπαιδευτικού υλικού, είτε για την διευκόλυνση της χρήσης συγκεκριμένων συσκευών που εντάσουν οι εκπαιδευτικοί στη δουλειά τους (π.χ. διαδραστικός πίνακας, προβολέας).

Για παράδειγμα, κατασκευάστηκε λογισμικό για τη γεωμετρία (π.χ. το Geometers SketchPad), το οποίο δεν περιέχει παραδείγματα ή ασκήσεις. Ωστόσο, με αυτό ο εκπαιδευτικός μπορεί να σχεδιάσει παραδείγματα και ασκήσεις ή να ζωντανέψει (animation) στην τάξη κάποιο σχηματισμό ή κατασκευή. Και όχι μόνο αυτό, αλλά μπορεί να εμπλέξει σε αυτή τη δημιουργική εργασία και τους μαθητές του (σε αντίθεση με τον παθητικό ρόλο στον οποίο τους καθήλωναν οι παλαιότεροι τίτλοι). Σε ένα άλλο παράδειγμα, το ειδικό συνοδευτικό λογισμικό για διαδραστικούς πίνακες (π.χ. το SMART Notebook) δεν περιέχει τίποτα σχετικό με το αναλυτικό πρόγραμμα του παιδαγωγικού ινστιτούτου, ωστόσο με αυτό σαν εργαλείο μπορεί κανείς να μετατρέψει ολόκληρο αυτό το υλικό σε διαδραστική μορφή και να επιτρέψει στους μαθητές να αγγίζουν κυριολεκτικά τις λέξεις, τις εικόνες, κλπ. Επιπλέον, με το ίδιο λογισμικό ο δάσκαλος μπορεί να κρατάει "ιστορικό" όλης της διδακτικής διαδικασίας.

Κύριο πλεονέκτημα αυτής της περιόδου είναι οι πολύ μεγάλες δυνατότητες που δίνονται στον εκπαιδευτικό. Οι εκπαιδευτικοί τίτλοι της δεκαετίας του '00 μπορούν να γίνουν η βάση για την παραγωγή εκπαιδευτικών θαυμάτων, αρκεί να υπάρχει όρεξη, δημιουργικότητα και φαντασία. Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός έχει την ευκαιρία να απελευθερωθεί από την κατάρα της μίας και περιορισμένης ύλης, και να συντονιστεί με τις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις που θέλουν το μαθητή να ανακαλύπτει και να χτίζει μόνος του τη γνώση (εποικοδομισμός). Τέλος, οι νέοι τίτλοι λογισμικού αυξάνουν το βαθμό αλληλεπίδρασης και ενθαρύνουν τη δημιουργική συμμετοχή των μαθητών, συμβαδίζοντας, έτσι, με τις νεότερες παιδαγωγικές θεωρίες.

Το μεγάλο μειονέκτημα αυτών των τίτλων είναι η δυσκολία εκμάθησης και χρήσης τους. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να αφιερώσει χρόνο σε κάθε έναν από αυτούς, να εντοπίσει αυτόν που του ταιριάζει, να πειραματιστεί, να δοκιμάσει. Συνήθως είναι αδύνατο να αξιοποιήσει κανείς όλες τις δυνατότητες ενός και μόνου λογισμικού αυτής της κατηγορίας. Οι πιο σώφρονες χρήστες είναι ικανοποιημένοι αν χρησιμοποιούν μόνο τα βασικά χαρακτηριστικά. Φαίνεται ότι είναι λάθος να παρέχονται μαζεμένες τόσες πολλές δυνατότητες αν οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν προετοιμαστεί να τις αξιοποιήσουν.

Στην τρίτη περίοδο, που μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ξεκίνησε περίπου πριν από πέντε χρόνια, δεν έχουμε μόνο τίτλους λογισμικού, αλλά υπηρεσίες και εφαρμογές. Το λογισμικό είναι κάτι που το τοποθετείς στον υπολογιστή σου και εκτελεί κάποιες λειτουργίες. Με τις διαδικτυακές υπηρεσίες, όμως, οι λειτουργίες αυτές είναι διαθέσιμες απ' ευθείας, μέσω διαδικτύου, χωρίς να χρειαστεί καμία ιδιαίτερη εγκατάσταση σε κάποιον υπολογιστή. Αυτές οι υπηρεσίες είναι διαθέσιμες ταυτόχρονα σε όλους, κοστίζουν πολύ λιγότερο και, αν σχεδιαστούν σωστά, είναι αρκετά εύχρηστες.

Το νέο χαρακτηριστικό αυτών των υπηρεσιών είναι οι δυνατότητες επικοινωνίας. Πρόκειται για εφαρμογές που μπορούν να προσφέρονται κεντρικά, π.χ. από τη διεύθυνση εκπαίδευσης ενός νομού, προς ένα σύνολο απομακρυσμένων χρηστών, π.χ. όλους τους εκπαιδευτικούς ή/και τους μαθητές του νομού. Επιπλέον, οι υπηρεσίες αυτές επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να συνεισφέρουν, να συζητήσουν, να εκφράσουν τις απόψεις και τους προβληματισμούς τους και να λάβουν απαντήσεις και βοήθεια. Συχνά αυτές οι διαδικασίες οργανώνονται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς ή τους μαθητές. Οι δυνατότητες επικοινωνίας σε αυτή την έκταση μπορούν να ωφελήσουν του εκπαιδευόμενους με πολλούς τρόπους (διάνοιξη οριζόντων, ερεθίσματα, ανάπτυξη επικοινωνιακών ικανοτήτων, πρόσβαση σε μεγαλύτερη ποικιλία πηγών, κ.α.)

Το πλεονέκτημα αυτών των τεχνολογιών είναι το πολύ χαμηλό κόστος τους και οι εκπληκτικές επικοινωνιακές τους δυνατότητες. Ακόμα κι αν η χρήση στην εκπαιδευτική διαδικασία αυτή καθεαυτή καθυστερήσει, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις υπηρεσίες για δική τους βοήθεια (π.χ. εύρεση υλικού). Επιπλέον, οι τεχνολογίες αυτές χρησιμοποιούνται ήδη με μεγάλη επιτυχία στην εξ' αποστάσεως εκπαίδευση και την αυτο-εκπαίδευση.

Κύριο μειονέκτημα των δικτυακών εκπαιδευτικών εφαρμογών είναι η ανωριμότητα τους. Καθώς το μέσο είναι σχετικά πρόσφατο, όσον αφορά τη χρήση του στην Ελλάδα, οι διαθέσιμες εφαρμογές δεν έχουν καταλήξει σε μία ομοιογενή μορφή ούτε έχει ξεχωρίσει κάποια δομή οργάνωσης της πληροφορίας και των υπηρεσιών που να υπερτερεί ξεκάθαρα των άλλων. Επιπλέον, το χαμηλό κόστος επιτρέπει τη δημιουργία μεγάλου πλήθους τέτοιων εφαρμογών, με αποτέλεσμα ο χρήστης να κινδυνεύει να χαθεί σε μία θάλασσα εναλλακτικών επιλογών, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι, συνήθως, αρκετά πρόχειρες και φτωχές.

Οι αποκλεισμοί και οι αφορισμοί συνήθως δεν προσφέρουν κάτι στο χώρο της εκπαίδευσης. Όλοι οι τύποι λογισμικού μπορούν να βρουν τη θέση τους σε ένα καλοσχεδιασμένο εκπαιδευτικό σύστημα. Εξ' άλλου, αυτό που χρειάζεται πάνω απ' όλα η εκπαίδευση είναι καλούς εκπαιδευτικούς, οι οποίοι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν το δικό τους στυλ διδασκαλίας, στηριζόμενοι στους τίτλους που τους βοηθούν περισσότερο. Καλός εκπαιδευτικός δεν είναι αυτός που χρησιμοποιεί πολλούς τίτλους λογισμικού, αλλά αυτός που έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει σημαντικά το μάθημά του χρησιμοποιώντας όσα τεχνολογικά μέσα κρίνει ότι χρειάζεται. Η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει σε αυτή την προσπάθεια μόνο με έναν τρόπο: κάνοντας πιο εύχρηστη την τεχνολογία που υπάρχει και προσφέροντας συνεχώς νέες δυνατότητες. Η επιλογή αφήνεται πάντα στον εκπαιδευτικό.



Πηγές:
Το λήμα της Wikipedia για το εκπαιδευτικό λογισμικό
http://en.wikipedia.org/wiki/Educational_software

Εκπαιδευτική πύλη του ΥΠΕΠΘ με αρκετούς προτεινόμενους τίτλους λογισμικού και υπηρεσίες.
http://www.e-yliko.gr

Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο παρέχει ελεύθερα μία συλλογή από λογισμικό κλειστού ως προς το περιεχόμενο.
http://www.pi-schools.gr/

Η τεχνολογία στην εκπαίδευση του τέλους του '00

Η ψηφιακή εποχή και η εποχή της πληροφορίας έχουν μεταμορφώσει και εξακολουθούν να αλλάζουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε, σκεφτόμαστε. Καθώς η δεκαετία του 2000 πλησιάζει στο τέλος της, η εκπαίδευση εκσυγχρονίζεται, επωφελούμενη από τις τεχνολογικές εξελίξεις που εμφανίστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή την περίοδο. Συνοπτικά, υπάρχουν δύο κατηγορίες τεχνολογικών καινοτομιών που επηρεάζουν το σύνολο της εκπαίδευσης:

(α) οι τεχνολογίες επικοινωνίας, με κυριότερο το διαδίκτυο και τον παγκόσμιο ιστό προσφέρουν νέες προηγμένες μεθόδους αναζήτησης και διαχείρισης της πληροφορίας και της γνώσης, ενώ παράλληλα έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι άνθρωποι, διανοίγοντας νέες οδούς επικοινωνίας, ανταλλαγής και όσμωσης απόψεων.
(β) οι ψηφιακές συσκευές γίνονται ολοένα και μικρότερες, το λογισμικό τους γίνεται πιο διαισθητικό και αποτελεσματικό, το περιβάλλον χρήσης τους πιο φιλικό. Οι τρομακτικές συσκευές με τα δύσχρηστα κουμπιά και τις οθόνες που προβάλλουν πράσινους αριθμούς έχουν δώσει τη θέση τους σε κομψές συσκευές με οθόνες αφής, δυνατότητα αναπαραγωγής ήχου και βίντεο, συσκευές που επικοινωνούν μεταξύ τους και που εντάσσονται ευκολότερα στην καθημερινότητά μας.

Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν εισβάλει δυναμικά στο χώρο της ελληνικής εκπαίδευσης τα τελευταία δέκα χρόνια, καθώς κάθε σχολική μονάδα είναι εξοπλισμένη με εργαστήριο υπολογιστών που επιτρέπει τη χρήση τους από παιδιά και εκπαιδευτικούς. Τα περισσότερα από αυτά τα εργαστήρια διαθέτουν, πλέον, και ευρυζωνική σύνδεση στο διαδίκτυο, ενώ το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο τα εξοπλίζει με ειδικό εκπαιδευτικό λογισμικό που επιτρέπει την περαιτέρω αξιοποίηση των υπολογιστών στην κύρια εκπαιδευτική διαδικασία.

Μία σειρά από νέες συσκευές, σχεδιασμένες ώστε να εξυπηρετούν κυρίως εκπαιδευτικές ανάγκες, έχουν επίσης αρχίσει να χρησιμοποιούνται δειλά δειλά στη χώρα μας. Οι διαδραστικοί πίνακες, οι μικροί φορητοί υπολογιστές που έχουν σχεδιαστεί για μαθητές, οι φορητοί υπολογιστές αφής (tablet PCs) και τα διαδραστικά θρανία είναι μερικές από τις πιο διάσημες επινοήσεις που χρησιμοποιούνται στις εκπαιδευτικές αίθουσες όλου του κόσμου.

Στη χώρα μας ο ρυθμός αξιοποίησης αυτών των τεχνολογιών μεγαλώνει διαρκώς, καθώς ολοένα και περισσότερα σχολεία, φροντιστήρια ξένων γλωσσών ή μέσης εκπαίδευσης, πανεπιστημιακά ιδρύματα κ.α. εξοπλίζονται με τεχνολογίες αιχμής (κυρίως διαδραστικούς πίνακες), επιτρέποντας στους εκπαιδευτικούς να δοκιμάσουν τη χρήση τους σε πραγματικές συνθήκες. Δυστυχώς, είμαστε ακόμα στην αρχή, και ο βαθμός αξιοποίησης αυτών των τεχνολογιών παραμένει χαμηλός. Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτό θα αλλάξει άμεσα.

Μία από τις αιτίες που οι Έλληνες εκπαιδευτικοί είναι σχετικά διστακτικοί στη χρήση σύγχρονων εκπαιδευτικών εργαλείων αποτελεί το γεγονός ότι ελάχιστο από το υποστηρικτικό υλικό έχει προσαρμοσθεί στην ελληνική γλώσσα και πραγματικότητα. Για παράδειγμα, μόνο οι κορυφαίοι διαδραστικοί πίνακες της αγοράς συνοδεύονται με λογισμικό στα ελληνικά, ενώ πρόσφατα έχει αναπτυχθεί και η δυνατότητα αναγνώρισης χειρογράφου (γραφής με το χέρι επάνω στον πίνακα) για την ελληνική γλώσσα. Ωστόσο, αν βάλουμε στην άκρη αυτές τις μία - δύο εξαιρέσεις, οι περισσότερες φίρμες διαδραστικών πινάκων δεν υποστηρίζουν ούτε το ελληνικό μενού ούτε την αναγνώριση γραφής, πόσο μάλλον την αναγνώριση γραφής στην ελληνική γλώσσα. Αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται και στις άλλες συσκευές.

Όσοι ασχολούνται με το ζήτημα της αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, αισιοδοξούν ότι θα τις δούμε να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε όλες τις βαθμίδες της ελληνικής εκπαίδευσης άμεσα. Ο ανταγωνισμός που θα δημιουργηθεί, πιθανότατα θα προκαλέσει πιέσεις προς τους κατασκευαστές των συσκευών και θα τους υποχρεώσει να προσαρμόσουν το υποστηρικτικό λογισμικό και υλικό τους στην ελληνική πραγματικότητα. Έτσι, η εκπαιδευτική αίθουσα του μέλλοντος θα έρθει στο παρόν και η εκπαίδευση θα εκσυγχρονιστεί τεχνολογικά. Ελπίζουμε αυτός ο τεχνικός εκσυγχρονισμός να προκαλέσει επαγωγικά ένα κύμα ευεργετικού εκσυγχρονισμού στα θεμέλια της ελληνικής παιδείας.

Για τον μαθητικό υπολογιστή

Από εδώ.

Η φετινή σχολική χρονιά ξεκίνησε με μία σημαντική παροχή από την πλευρά της πολιτείας: ένα φορητό υπολογιστή για όλους τους μαθητές της Α’ γυμνασίου (και αρκετούς από τους καθηγητές τους). Εκπαιδευτικοί, γονείς και μαθητές καλούνται να προβληματιστούν για τον τρόπο με τον οποίο θα αξιοποιήσουν τον μαθητικό υπολογιστή. Η σωστή αξιοποίηση του μαθητικού υπολογιστή συνιστά ένα πρόβλημα του οποίου η λύση δεν είναι καθόλου προφανής. Εξάλλου, εκτός από τα πλεονεκτήματα, οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν και τους κινδύνους που εγγυμονεί ένα τέτοιο εγχείρημα, καθώς και πως θα τους αντιμετωπίσουν.

Αυτή τη στιγμή θα πρέπει όλοι οι μαθητές της Α’ γυμνασίου να έχουν στη διάθεσή τους έναν ολοκαίνουριο φορητό υπολογιστή αξίας 450 ευρώ. Σίγουρα ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής προσελκύει το ενδιαφέρον των παιδιών και των εφήβων, αφού αποτελεί ένα μέσο παιχνιδιού και επικοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να ιδωθεί ως μία συναρπαστική μηχανή με πολλές δυνατότητες. Είναι βέβαιο ότι με ένα φορητό υπολογιστή στη διάθεσή τους από τόσο μικρή ηλικία, όλοι οι μαθητές θα εξοικειωθούν πολύ πιο γρήγορα με τις νέες τεχνολογίες, και η κοινωνία της πληροφορίας θα γίνει ο φυσικός τους χώρος. Η εξοικείωση με τα μέσα της ψηφιακής εποχής αποτελεί βασικό στοιχείο του γραμματισμού του σύγχρονου ανθρώπου.

Από την άλλη πλευρά, η χρήση του μαθητικού φορητού υπολογιστή ως απλού παιχνιδιού σίγουρα αποτελεί πολύ μικρό μέρος των δυνατοτήτων του, ενώ ταυτόχρονα τον απομακρύνει από το ρόλο του ως βοηθητικό εκπαιδευτικό εργαλείο. Το σημαντικό ζήτημα, λοιπόν, είναι το πως πρέπει να αξιοποιηθεί ο φορητός υπολογιστής για την υλοποίηση των εκπαιδευτικών στόχων και την περαιτέρω ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών.

Κατ’ αρχήν, οι φορητοί υπολογιστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απόκτηση δεξιοτήτων στη χρήση των ψηφιακών μέσων. Αυτό αποτελεί, έτσι κι αλλιώς, προϋπόθεση για την περαιτέρω χρήση του φορητού υπολογιστή από τον κάτοχό του. Στη συνέχεια, ο υπολογιστής μπορεί να εξοπλιστεί με κατάλληλο εκπαιδευτικό λογισμικό. Οι τίτλοι που υπάρχουν στην αγορά περιλαμβάνουν λεξικά και εγκυκλοπαίδειες, βοηθήματα για το σχολείο, διαδραστικά περιβάλλοντα, προσομοιώσεις και πολλά άλλα. Το επόμενο βήμα είναι η αξιοποίηση των ατέλειωτων πόρων του διαδικτύου. Εκτός από τα ανοιχτά λεξικά και εγκυκλοπαίδειες, ο παγκόσμιος ιστός παρέχει πολλά άλλα εργαλεία χρήσιμα στην εκπαίδευση, όπως προσομοιώσεις, χάρτες, εικόνες, κείμενα, συζητήσεις και απόψεις, κ.α. Επιπλέον, ο παγκόσμιος ιστός είναι ένας τόπος όπου μπορεί κανείς να αναπτύξει τις κοινωνικές του ικανότητες, τις δεξιότητες επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης, να διευρύνει τους ορίζοντές του, να αποκτήσει ερεθίσματα και, γενικά, να μορφωθεί και να παιδευθεί.

Όσον αφορά τους καθηγητές, ελπίζουμε ότι όχι μόνο θα προσαρμόσουν το νέο αυτό εκπαιδευτικό εργαλείο στις ανάγκες της διδασκαλίας τους, αλλά θα αναζητήσουν τρόπους και ιδέες για την περαιτέρω βελτίωση του εκπαιδευτικού τους έργου. Για παράδειγμα, η παρουσία πολλών Η/Υ σε μία εκπαιδευτική αίθουσα διευκολύνει τη μεταφορά εκπαιδευτικού υλικού, ασκήσεων, κλπ.. Ταυτόχρονα, επιτρέπει την πραγματοποίηση αυτόματης αξιολόγησης, την εφαρμογή τεχνικών αυτο-εκπαίδευσης, την εύκολη συλλογή στοιχείων χρήσιμων στον εκπαιδευτικό κ.α. Ιδιαίτερη σημασία, ωστόσο, έχει για τον εκπαιδευτικό η δυνατότητα να αποθηκεύει, να βελτιώνει και να μοιράζεται το εκπαιδευτικό του υλικό με τους συναδέλφους του. Με αυτό τον τρόπο αποκτά πρόσβαση σε κοινότητες εκπαιδευτικών οι οποίες τον εξοπλίζουν με το υλικό και τη βοήθεια που χρειάζεται κάθε φορά.

Πίσω από την έδρα οι καθηγητές καλούνται να αναλάβουν ένα ιδιαίτερα δύσκολο έργο: έχουν χρέος να κατανοήσουν τις δυνατότητες των νέων εκπαιδευτικών εργαλείων και να οδηγήσουν τους μαθητές τους στο να τις κατακτήσουν μέσα από ένα οργανωμένο πλάνο. Οι καθηγητές θα πρέπει να λάβουν υπόψιν τους ότι οι υπολογιστές μπορεί να κρύβουν πολλούς κινδύνους και θα πρέπει να φροντίσουν να προστατεύσουν τους μαθητές τους από αυτούς, χωρίς όμως να τους αποθαρρύνουν Αν και θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τους φορητούς υπολογιστές ακόμα και μέσα στην εκπαιδευτική αίθουσα, ωστόσο δεν θα πρέπει να το κάνουν εις βάρος του αντικειμένου που διδάσκουν ή άλλων πτυχών της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από την άλλη, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρήσουν ότι το ζήτημα του φορητού υπολογιστή αφορά αποκλειστικά και μόνο τα τεχνικά μαθήματα. Ο υπολογιστής είναι ένα εργαλείο που μπορεί να λειτουργήσει επικουρικά σε όλες τις πνευματικές δραστηριότητες των μαθητών, ακόμα κι έξω από το μάθημα της πληροφορικής, ακόμα και στα λεγόμενα “θεωρητικά” μαθήματα.

Κάθε ηλεκτρονική συσκευή μπορεί να είναι επικίνδυνη αν κανείς δεν ξέρει πως να προφυλαχθεί και να τη χρησιμοποιήσει σωστά. Στους φορητούς υπολογιστές έχει ιδιαίτερη σημασία η προστασία των ιδιωτικών πληροφοριών του χρήστη τους. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικούς υπολογιστές σε καθημερινή βάση, αφήνουν πολλά από τα στοιχεία τους σε αυτούς, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούν εντελώς. Παράλληλα, αρκετοί χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή για να κρατήσουν προσωπικές σημειώσεις ή να αποθηκεύσουν εσκεμμένα άλλες προσωπικές και ιδιωτικές πληροφορίες. Οι χρήστες, λοιπόν, θα πρέπει να ενημερωθούν για τους τρόπους διαρροής ή κλοπής αυτών των πληροφοριών από τον υπολογιστή τους και να φροντίσουν να προστατεύσουν τα ιδιωτικά τους στοιχεία και τα προσωπικά τους δεδομένα.

Ένας άλλος κίνδυνος που σχετίζεται με το τεχνικό μέρος του φορητού υπολογιστή είναι οι ιοί και τα άλλα επικίνδυνα προγράμματα που είναι δυνατό να αλλοιώσουν τα αρχεία των παιδιών, να καταστρέψουν τις εργασίες και το λογισμικό τους και, γενικότερα, να προκαλέσουν σοβαρές δυσλειτουργίες στη συσκευή. Δεδομένου ότι ο φορητός αυτός υπολογιστής θα χρησιμοποιείται πλέον ως βασικό εκπαιδευτικό εργαλείο, οποιαδήποτε σοβαρή ζημιά σε αυτόν θα έχει επιπτώσεις στην πρόοδο του παιδιού. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να βοηθήσουν να παιδιά να προστατεύσουν τους υπολογιστές τους από τους ιούς και τα επιβλαβή προγράμματα. Συνήθως, ωστόσο, χρειάζεται και η συμμετοχή κάποιου ειδικού, π.χ. του πληροφορικού του σχολείου ή του τεχνικού προσωπικού του καταστήματος από όπου αγοράστηκε ο φορητός υπολογιστής.

Οι περισσότεροι και οι πιο σημαντικοί κίνδυνοι αφορούν στη χρήση του παγκόσμιου ιστού και του διαδικτύου. Έχει αναφερθεί επανειλημμένα ότι το να αφήσεις ένα παιδί μόνο του στον παγκόσμιο ιστό είναι σαν να το αφήνεις μόνο του να κάνει βόλτα στην Ομόνοια στις 12 το βράδυ: υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να γίνει μάρτυρας εικόνων και καταστάσεων που δεν είναι έτοιμο να τις αντιμετωπίσει. Γι αυτό το λόγο οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία ανακάλυψης του μαγικού κόσμου του ίντερνετ μαζί με το παιδί τους. Θα πρέπει να είναι δίπλα του, ως φυσικές παρουσίες, τουλάχιστον στα πρώτα του βήματα, να ενδιαφέρονται για τις διαδικτυακές του δραστηριότητες, και να φροντίσουν ο υπολογιστής να χρησιμοποιείται σε κοινόχρηστο χώρο (π.χ. την κουζίνα ή το σαλόνι).

Ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα παιδιά που χρησιμοποιούν διαδικτυωμένες τεχνολογίες είναι ο εθισμός. Συνήθως ο εθισμός στη χρήση του διαδικτύου προκαλείται από την υπερβολή. Οι έφηβοι που συνηθίζουν να κάθονται υπερβολικά πολλές ώρες (π.χ. 12 ώρες την ημέρα) μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή τους κινδυνεύουν να εθιστούν, γεγονός που θα έχει ως συνέπεια να εγκαταλείψουν σταδιακά όλες τις άλλες δραστηριότητες της ζωής τους και να ασχολούνται μόνο με τις διαδικτυακές τους δραστηριότητες. Ωστόσο, οι περιπτώσεις εθισμού είναι αντιμετωπίσιμες, αρκεί κανείς να ζητήσει βοήθεια από ειδικούς.

Συνοψίζοντας, ο φορητός μαθητικός υπολογιστής αποτελεί μία πολύ καλή αρχή για την αξιοποίηση των νέων μέσων στην εκπαίδευση, αρκεί να αξιοποιηθεί σωστά. Οι προκλήσεις που αφορούν στην αξιοποίησή του είναι μεγάλες, τόσο για τους μαθητές, όσο και για τους γονείς και τους καθηγητές. Είναι βέβαιο ότι η πορεία προς τη σωστή ενσωμάτωση του νέου μέσου δεν θα είναι εύκολη κι οι εμπλεκόμενοι θα πρέπει να προχωρήσουν προσεκτικά και βάση σχεδίου για την ολοκληρώσουν με αίσιο τρόπο. Επιπλέον, θα πρέπει όλοι να είναι ενήμεροι για τους κινδύνους που εγγυμονεί αυτή η δράση, είτε σε τεχνικό επίπεδο, είτε σε κοινωνικό, είτε σε ψυχολογικό. Όλες οι πλευρές θα πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά, ώστε να προστατεύσουν τους μικρούς μαθητές. Έτσι θα τους εξασφαλίσουν την εκπαίδευση που οραματιζόμαστε και που τους αξίζει.